Interview met Sue Johnson
Relatietherapeut Sue Johnson: 'Doorbreek duivelse dialogen tussen liefdespartners’
’De nieuwe wetenschap van de liefde, zo wordt de relatietherapie Emotionally Focused Therapy (EFT) van de Canadese psycholoog Sue Johnson genoemd. EFT is booming: Noord-Amerika telt duizenden EFT-therapeuten. In Europa, Australië en Nieuw-Zeeland zijn dat er honderden. Ook in Nederland is de Emotionally Focused Therapy in opmars.
In 2008 gaf Johnson een lezing aan de Vrije Universiteit Amsterdam ter promotie van haar boek Houd me vast, een handboek over de werking van EFT. Jorn Hövels, redacteur van Psy interviewde haar.
‘De meeste relatietherapeuten werken vanuit het idee dat
liefdesrelaties rationele contracten zijn, waarin beide partners zoveel
mogelijk uit de relatie willen halen tegen zo laag mogelijke kosten’,
schrijft Johnson in haar boek. ‘Maar liefdesrelaties hebben vooral te
maken met een ingeboren behoefte aan veilige emotionele verbondenheid.’
Relatieconflicten
treden vooral op als partners die verbondenheid niet meer voelen, stelt
Johnson. Slepende ruzies zijn een noodkreet waarmee partners aangeven
dat ze de ander nodig hebben. Door Emotionally Focused Therapy leren ze
hun ruziepatronen herkennen. De therapeut spoort hen aan om de
onderliggende emoties uit te spreken: om elkaar openhartig te vertellen
dat ze de ander nodig hebben en dat ze er voor hem of haar zullen zijn.
Wat maakt EFT baandoorbrekend?
‘EFT is de enige relatietherapie die zijn grondslag vindt in de attachment theory,
de hechtingstheorie van de Britse psychiater John Bowlby (1907-1990).
Bowlby stelde dat een veilige hechting tussen moeder en kind cruciaal is
voor een gezonde emotionele ontwikkeling van kinderen.
Het
uitgangspunt van EFT is dat ook volwassenen voor hun psychisch
welbevinden baat hebben bij een veilige hechting. Waar kinderen voor
koestering, troost en bescherming afhankelijk zijn van hun ouders, zijn
volwassenen emotioneel gehecht en afhankelijk van hun partner. Relaties
tussen volwassenen zijn gelijkwaardiger, maar de aard van de emotionele
band is hetzelfde.’
Waaruit blijkt dat we zoveel baat hebben bij een veilige hechting?
’Er
is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de psychische gesteldheid van
Israëlische militairen die van het strijdfront terugkeerden. De
militairen die het minst last hadden van posttraumatische
stressklachten, bleken de meest hechte relaties te hebben. Zij vertelden
dat ze zich aan het front dagelijks inbeeldden dat ze contact hadden
met hun vrouw: hoe ze met elkaar praatten, hoe ze knuffelden.
Hechte partnerrelaties zijn een safe haven:
we hoeven maar aan onze dierbaren te denken en we worden rustiger.
Mensen met hechte relaties kunnen de buitenwereld beter aan.
Het
meest depressief-makend is het om met iemand samen te leven van wie je
houdt, maar met wie je geen contact kunt krijgen. Neem van mij aan dat
je die mensen lang aan de antidepressiva kunt houden, zo groot is de
impact van partnerrelaties op de geestelijke gezondheid. Dat geldt
overigens ook voor de lichamelijke gezondheid, de kans op hartproblemen
is kleiner voor mensen met een hechte relatie. We worden overal
gewaarschuwd voor de risico’s van roken, maar je leest nergens: isolated lives are killing you.’
Wat betekent dat voor de behandeling?
‘Door
EFT leren partners inzien dat ze emotioneel gehecht en afhankelijk zijn
van elkaar, dat ze zich niet langer geborgen voelen als ze het gevoel
hebben dat ze de binding met hun partner verliezen.
Als een partner
emotioneel niet beschikbaar is, gaat dat gepaard met woede, verdriet,
pijn en vooral angst. Die angst voelen partners in een ruzie of
meningsverschil. Als ze een hechte band hebben, beschouwen ze het als
een tijdelijke relatiedip. Maar partners met een minder hechte band
worden al snel meegesleurd in een ‘oerpaniek’. Evolutionair gezien is
dat logisch. Als de veilige geborgenheid verstoord raakt, staan de
overlevingskansen op het spel.’
En dan ontstaat er een slepend relatieconflict?
‘Partners
gaan dan ofwel eisen stellen en klampen zich aan de ander vast voor
geruststelling, of ze trekken zich terug om zichzelf te beschermen tegen
de angst. Hoe langer partners een gebrek aan binding ervaren, hoe
harder ze worden meegezogen in de vicieuze cirkel van negatieve
interacties, die ik in mijn boek ‘duivelse dialogen’ noem.
Die
‘duivelse dialogen’, beschermingsstrategieën van vastklampen, aandringen
en terugtrekken, temperen tijdelijk de angst, maar de afstand tussen
twee partners wordt uiteindelijk zo groot dat geen van beiden zich in de
relatie nog veilig en geborgen voelt.’
U onderscheidt drie ‘duivelse dialogen’, welke zijn dat?
‘Dat
zijn: ’zoek de boef’, ‘de protestpolka’ en ‘verstijf en vlucht’. Bij
‘zoek de boef’ gaat het om zelfbescherming. Een partner voelt zich
bekritiseerd of kwetsbaar en gaat in het defensief. Door elkaar
vervolgens over en weer te beschuldigen en te veroordelen proberen beide
partners de controle over hun gekrenkte gevoel terug te krijgen.
In
de ‘protestpolka’ protesteert een partner tegen het gebrek aan
bindingsgevoel. De ander trekt zich dan terug, hij of zij uit zijn
kritiek door te zwijgen. Partners die de ‘protestpolka’ dansen, klagen
vaak over communicatieproblemen of constante spanningen.
Wanneer de
kritische partner het opgeeft om de aandacht van de ander te trekken -
na een vergeefse ‘protestpolka’ - vervalt de relatie in een vicieuze
cirkel van ‘verstijf en vlucht’. De kritische partner wendt zich hierbij
af, waardoor de partners alleen nog afstandelijk met elkaar kunnen
omgaan. In EFT probeert de therapeut die duivelse dialogen samen met de
partners te doorbreken.’
Een fikse ruzie kan toch ook de lucht klaren?
‘De
kern is dat de 'duivelse dialogen’ een noodkreet zijn. De meeste
relatieproblemen ontstaan niet omdat een partner te laat thuiskomt,
omdat hij de dop niet op de tandpastatube draait of nooit de afwas doet.
Waar die ruzies echt over gaan is een gebrek aan aandacht, vertrouwen,
respect, erkenning en begrip. Wat twee partners in de ‘duivelse
dialogen’ tegen elkaar zeggen is: ik ben bang je te verliezen, ik laat
me niet door jou kwetsen, ik wil meer aandacht, ik wil dat je er voor me
bent.’
Heeft u een voorbeeld uit uw behandelpraktijk?
‘Een
cliënt vertelde me dat wanneer het slecht ging met zijn huwelijk, dat
altijd gepaard ging met de dreigende waarschuwing van zijn vrouw dat het
to-do-lijstje op de koelkast nu toch wel erg lang werd. Hij
voelde op die momenten weerstand, zijn verdedigingsmuur trok vanzelf
omhoog. Als hij uit wanhoop uiteindelijk besloot de takenlijst in één
weekend af te werken, had dat nooit een gunstige uitwerking op zijn
relatie.
In de daaropvolgende sessie vroeg ik zijn vrouw om me eerlijk te vertellen hoe zij zich voelde als zij hem wees op het lange to-do-lijstje.
Ze biechtte op dat het er haar niet om ging dat er klusjes werden
gedaan. Hoe eenzamer ze zich voelde, hoe meer taken ze op het lijstje
zette. Haar man was stomverbaasd: ”Heb ik dan al die jaren voor niets
jouw to-do- lijstjes afgewerkt?” Zijn vrouw had het gevoel de
binding met haar man te verliezen. Met die lijstjes stelde ze hem op de
proef; was hij er voor haar? Maar afgewerkte takenlijstjes zijn geen
medicijn tegen een slechte relatie.’
Partners verwachten toch ook wel eens echt iets van elkaar: meer daadkracht, een partner die niet rookt en drinkt, of meer seks?
‘Veel
vrouwen denken dat mannen vooral geïnteresseerd zijn in een orgasme.
Maar voor de meeste mannen is seks een manier om contact te hebben. Wat
ik hiermee wil zeggen is: natuurlijk zijn er lastige verschillen tussen
partners, maar vaak maken partners die verschillen groter dan ze zijn.
Als
partners eerlijk tegen elkaar zeggen wat ze nodig hebben, kunnen ze met
die verschillen leren omgaan. De ander kan dan zeggen aan welke
verwachtingen die kan voldoen. Door hier open over te praten leggen
partners echt contact en raken niet verstrikt in een ‘duivelse dialoog.’
Waarin onderscheidt EFT zich van andere relatietherapieën?
‘De
meeste relatietherapieën leunen op cognitieve gedragstherapie. Hierin
krijgen partners een set communicatievaardigheden aangereikt, zodat ze
beter met elkaar kunnen omgaan. Dat helpt wel, maar de terugval is
groot. Na verloop van tijd steekt de relatiestress weer de kop op.
Communicatietechnieken
kunnen mensen leren omgaan met collega’s of vrienden, maar in
liefdesrelaties schieten ze tekort. Want de interacties in
liefdesrelaties werken MEGAWATT op het gevoelsleven van beide partners.
Er staat immers heel wat op het spel: de wederzijdse hechting en daarmee
evolutionair gezien de overlevingskansen.
De standaardoplossingen
van de meeste therapieën gaan niet in op het verlangen naar of de
bedreiging van een veilige emotionele verbondenheid. Ze leren partners
niet hoe ze verbinding moeten maken of hoe ze die kunnen behouden.’
Waarom lukt dat in EFT wel?
‘Partners
leren in de gesprekken om niet elkaar, maar de 'duivelse dialogen' als
de - gezamenlijke - vijand te zien. De behandeling werkt doordat
sleutelemoties worden aangesproken. Het woord emotie komt van het
Latijnse woord 'emovere' dat bewegen betekent. We voelen ons ‘bewogen’
als degenen van wie we houden hun diepste gevoelens tonen. Door hun
emoties voor elkaar uit te spreken, bewegen partners naar nieuwe
manieren van reageren op elkaar en raken ze uit de vicieuze cirkel.’
Is de effectiviteit van uw therapie wetenschappelijk aangetoond?
‘Uit
vergelijkend onderzoek blijkt dat EFT een positiever effect heeft op de
intimiteit en het wederzijdse vertrouwen dan relatietherapieën die zijn
gebaseerd op cognitieve gedragstherapie.
Uit een vervolgstudie naar
EFT blijkt dat meer dan zeventig procent van de koppels ook na twee jaar
nog steeds minder relatiestress ervaart. Zij zijn gelukkiger met hun
relatie dan voor deze therapie en hebben minder last van depressies.’
(Jorn Hövels)
